In Einsteins achtertuin
Collegevoorzitter André Postema geeft maandelijks te denken over ontwikkelingen bij Zuyd, in de regio, maatschappij en onderwijsland. Ditmaal gaat André in op de ontwikkeling van de Einstein Telescope in de Euregio Maas-Rijn. “De Einstein Telescope kan niet zonder de inzet van het beroepsonderwijs.”
Ooit van zwaartekrachtgolven gehoord? Albert Einstein voorspelde ze ruim honderd jaar geleden al in zijn algemene relativiteitstheorie. In 1974 werden ze indirect waargenomen door Russell Hulse en Joseph Taylor met de radiotelescoop van Arecibo in Porto Rico. En in 2015 volgde de eerste directe meting door de zwaartekrachtgolfdetector LIGO, waarvoor de Amerikanen Rainer Weiss, Barr C. Basisch en Kip S. Thorne twee jaren later de Nobelprijs voor de Natuurkunde ontvingen. Dat gaat dus wel ergens over, die zwaartekrachtgolven. Maar waarover precies?
Bèta
Nu ben ik zeker niet de eerstaangewezen persoon om daar een adequaat antwoord op te geven. Van het Griekse alfabet ben ik toch wel het minst een bèta. En van Einstein kwam bij mij op de middelbare school zijn briefwisseling met Sigmund Freud in 1932, geboekstaafd in het pacifistische Warum Krieg, dan ook beter binnen dan Zur Elektrodynamik bewegter Körper (1905), het artikel waarmee hij een eerste schot voor de boeg gaf van wat tot de algemene relativiteitstheorie zou uitgroeien.
Nieuwe informatie over heelal
Maar gelukkig zijn er mensen die wél kunnen uitleggen waar het hier nu eigenlijk om gaat. En inmiddels niet alleen Amerikanen, maar ook Nederlandse natuurkundigen. Zoals Gideon Koekoek van de Universiteit Maastricht, waar de afgelopen jaren een geheel nieuwe onderzoeksgroep naar zwaartekrachtgolven is gevormd. Koekoek weet als geen ander aanschouwelijk te maken hoe bewegingen van objecten in het heelal golven veroorzaken, die met het juiste precisie-instrument meetbaar zijn. Dat die golven ons veel nieuwe informatie bieden over het ontstaan en de ontwikkeling van het heelal. En dat zo’n precisie-instrument diverse vormen aan kan nemen, maar bij voorkeur die van een telescoop (of beter: een microfoon) in een driehoek van 10 bij 10 bij 10 kilometer. Diep onder de grond, zodat waarnemingen niet worden verstoord door trillingen van het (boven)aardse leven.
In de race voor Einstein Telescope in onze achtertuin
Maar waarom is dit nu zo interessant voor de Universiteit Maastricht, voor diverse kennisinstellingen zoals Zuyd Hogeschool, en voor Limburg? Nou, omdat we finalisten zijn in de race om de ‘Einstein Telescope’ in onze achtertuin te realiseren. Deze faciliteit stelt hoge eisen aan de vestigingslocatie. Zoals een stabiele bodem met weinig verstoring van de omgeving. Maar ook een netwerk van kennispartners om mee samen te werken, bedrijven die de hoogstaande techniek kunnen leveren, en een prettige en bereikbare woon- en werkomgeving. In de grensregio van België, Duitsland en Nederland komen al die succesfactoren samen.
Regio uitstekend toegerust
Dus hier, bij ons in de Euregio Maas-Rijn, moet het gebeuren. We hebben de gevraagde harde ondergrond op grotere diepte, overdekt met een dempende toplaag löss. We beschikken over een stevige kennisinfrastructuur met vijf universiteiten, zes hogescholen en diverse mbo’s in de directe omgeving. Er zijn reeds bedrijven in onze regio sterk gepositioneerd om een rol te spelen in het ontwerp, de bouw, de ingebruikname en het onderhoud van de Einstein Telescope. En deze zullen de komende jaren zeker ook gaan ontstaan en groeien. En ja, dat alles in een meer dan hoogwaardige woon- en werkomgeving. Die reclameboodschap hoef ik niet verder uit te schrijven.
Einstein Telescope kan niet zonder beroepsonderwijs
Voor het beroepsonderwijs in Limburg en de Euregio ligt hier een belangrijke opgave. Want zonder ook maar iets af te doen aan alle hooggeleerden in de theoretische fysica en de zwaartekrachtgolven: de Einstein Telescope kan niet zonder de inzet van het beroepsonderwijs. Ontwerp, bouw, ingebruikname en onderhoud vergen de praktische inzet van ingenieurs, bouwkundigen, engineers, installatie-technici, operators, facilitair management. Het opslaan, distribueren en beoordelen van de waarnemingen vraagt om (toegepaste) data scientists en geschoolden in informatica, computer science en kunstmatige intelligentie. En de inbedding in de omgeving vraagt om praktijkgeschoolden in de gebouwde omgeving, landschapsbeheer, infrastructuur, faciliteiten voor onderwijs, gezondheid, sport en ontspanning. En ga zo nog maar even door.
Einstein Academy
Dat is precies de reden waarom Zuyd, VISTA college en Gilde Opleidingen het initiatief hebben genomen om vanuit het beroepsonderwijs een passende propositie voor de Einstein Telescope te ontwikkelen: de Einstein Academy. Hoe zorgen we ervoor dat er straks voldoende mensen opgeleid zijn om, zoveel mogelijk vanuit eigen kracht en regio, een succes te maken van dit grensverleggende project? Hoe creëren we maximale spin-off naar het Limburgse en Euregionale bedrijfsleven en de brede welvaart? Hoe zetten we, samen met coördinerend onderzoeksinstituut Nikhef, de Universiteit Maastricht en alle universitaire partners, vanuit het Limburgse en Euregionale beroepsonderwijs de Einstein Telescope maximaal op de kaart? Een Einstein Academy kan daarop zomaar het passende antwoord zijn. En dat is precies waar we op inzetten.
Het begint met jou
In Einsteins achtertuin is ook een prachtig boek, in 2014 geschreven door Amanda Gefter. Leesvoer voor wie wiskundige vergelijkingen wat minder zeggen, maar wel geïnteresseerd zijn in de grote vragen: waar komen wij vandaan, waar gaan we naar toe en wat leert ons dat over hoe we ons in het heden te verhouden hebben tot onze omgeving? En met een voor Zuyd bekende oproep: dat het verhaal van Albert Einstein, de zwaartekrachtgolven en het heelal, met jou begint. Dat kan geen toeval zijn. Het begint met jou. Hier, bij ons in de achtertuin.
André Postema is sinds 1 juni 2023 voorzitter van het College van Bestuur van Zuyd Hogeschool.
